प्रथमदिने शृङ्गारकम् (सिंजारा)

एतस्मिन्नुत्सवे 'लहरिया’ 'चुँदड़ी’ प्रभृतिचित्ररङ्गवस्त्राण्यभिरोचयन्ति महिला:

* तत्र बहुभाषाणां चँूदड़ी *

'चुंदड़ी’ चित्ररङ्गे रङ्गाणां स्थानपार्थक्यं न भवति। सर्वे रङ्गा: प्रायो मिलन्ति। तथैवाऽत्रापि प्रत्येकचरणे अनेका भाषा: संमिश्रिता:। परं पञ्चभिर्भाषाभि: सेयं सूक्तिसुन्दर्या: पञ्चरंग चुँदडीत्यवश्यं वक्तव्यं स्यात्-यथा केशप्रसाधनं कृत्वा अङ्गेषु भूषणानि धृतानि, तदुपरि यावकेन (मँहदी) करबद्धे द्विगुणशोभा कृता। प्रतिगृहं घृतपूराणां पात्राणि भृतानि, पश्यत। रमणीषु योऽयमुत्साहस्तं वक्तुं को वा प्रगल्भ:। मञ्जुनाथ त्वयाऽपि सूक्तिसुन्दर्या: शृङ्गाराय पञ्चभिर्भाषाभि: पञ्चरङ्ग'चुँदडी’ चित्रवस्त्रं रञ्जितम्। स्फुरद्रङ्गं तदेतच्चित्रवस्त्रं भामिनीभ्यो भाति। अत एव रसिकमनोलोभाय सेयं शृङ्गारकस्य शोभा वर्तते॥३८॥

* तृतीया *

कुसुम्भरागरञ्जिते कञ्चुके निलीनाभ्यां कुचकुम्भाभ्यां नता। दोलाम् उपनीय अधिरुह्य। विमृश मनागयि, अयि मनाक् विमृश॥ ३९॥

लहरीणां ललितरङ्गेण (लहरिया) रञ्जिता: रुचिरा: पटा: यस्यां सा रूपघटाभिर्मिण्डिता अद्य नगरी (अस्ति)। माधवेशसभा-(दरबार)-भासिते तृतीयोत्सवे रङ्गस्य झरी (घटा) भाति। तद्दिने राजसभायामेकरङ्गाण्येव वस्त्राणि धार्यन्ते। अम्बुधरै: सुन्दरा झरी (झड़ी)निबद्धा। झरीं दृष्ट्वा वियोगिनां चित्तरूपा शफरी एजते कम्पते। मीनवत् चञ्चलेन दृगञ्चलेन मुषितं रसिकानां मनो यया सा कामलहरी कामदेवस्य लहरीभूता॥ ४०॥

मेलक:

मेलकदर्शनार्थं भवनादिषु स्थितानां पुरवासिनीनां पङ्कजाक्षीणां द्युत्या अत्यन्तं दर्शनीया (असौ पुरी), मेलके आगता: पञ्चरङ्गध्वजधारका ये कुञ्जरा:, तुरङ्गा:, रथा: सैनिक-पदातिपुञ्जाश्च तै: मञ्जुला या गौर्या: (तीज) यात्रा (सवारी) तया पूजनीया। वारिदरूपस्य वितानस्य तले, मेलके निबद्धा या जनलेखा (लोकानां पङ्क्ति:) तया लालनीया शोभनीया पुरी भाति। समग्रतिथिमध्ये उत्सवसंभारात् प्रथमत्वेन गणनीयाऽपि सेयं तृतीयेति विरोध:॥४१॥

'तृतीयामहोत्सववोचिता जयपुरीयहिन्दीसंस्कृतयोर्लहरिरचना’

('लहरिया’)

मेलके मिलिता: स्वस्वभाषया तं वर्णयन्ति--गौर्या: (तीज) आगमनस्य वेला जाता। 'त्रिपोलिया’ समीपे कौतुकसामग्री संघटिता। पश्य, सहनायिकासु स्पष्टं मल्लाररागो वाद्यते। एकेन पदा उच्छलन्। अहो मेघोपि कीदृशे समये समागतोस्ति, अद्य बहूनां लहरिया-चुँदडीचित्रवस्त्राण्यार्द्राणि भवेयु:। राज्ञ: शोभया राजति मेलकसमाजेऽस्मिन् राजमार्गपङ्क्ति: अम्बुपूरै: शोभते॥ ४२॥

रक्षाबन्धनम्

नगरवासिनीभि: सुवासिनीभिर्द्वारदेशे लिख्यमान: श्रवणो यस्यां सा। पुर: नगर्या: श्रावणीकर्मणि संलग्रैर्द्विजै: पवित्रीकृता। नवीनै: केवलं विलासिभि: योजिता: उत्सवार्था गानसभा: समासते अधिविष्टा भवन्ति। रक्षाबन्धेन सुन्दरं कराग्रं येषां ते सुमङ्गलम् उपासते अनुतिष्ठन्ति। पूर्णया मया शोभया समिद्धा आढ्या॥ ४३॥

करे नीता रम्या रक्षा (पट्टनिर्मिता राखी) यैस्तान् वीक्ष्य, भीता: इव दुर्गमे गृहकक्ष्यान्तरे यान्ति। अन्ये पक्षाघातरोगिण इव अभ्युत्थानेपि न क्षमन्ते। ये ब्राह्मणान्वीक्ष्य नोत्तिष्ठन्ति तदर्थमिदम्। केचिद्विप्रान् वीक्ष्य संकुचन्ति तदर्थमाह-- दुरितै: विलक्षा: (लज्जिता:) केचिद् भयविलासेन भुग्ना अधोमुखीभूता इव। नीतिरूक्षे केषांचित् आनने वचनम् अपि न एति (नि:सरति)। बुधानाम् आगमने केचित् तेषां गमनमेव प्रतीक्षन्ते। अत एव चतुरा इमे विप्रा लोकानां योग्यतापरीक्षां कुर्वन्ति॥ ४४॥

राजसभा (दरबार)

शोभाया: सर्वविधा सम्पत्ति: यस्मिन् ईदृशे 'सर्वतोभद्र’ ('सर्वता’) नामानि सौधे करदायिनां भूम्यधिकारिणां सभा भाति। तां (प्रसिद्धां वर्णनीयाम्) शोभामुपनीय अधिष्ठाय। संमुखे नृत्यन्तीनां वारवधूनां मुखात् मल्लाररागो विजृम्भते। तद्दिने आशीर्वादार्थमुपस्थितानां कविश्रेष्ठानां एषा सूक्तिर्निशम्यताम्, का सा? तामाह-- 'जयपुरभूमे: सम्मानरक्षायां वीरं बाहुदण्डं बिभर्ति तस्य’॥ ४५॥

* गणेशचतुर्थी *

दण्डानां (डंका) आरवेण नृत्यति बालवृन्दे परितोषयुक्त:। अथवा बालवृन्देन लोकान्परितोषयति तच्छील:। वृद्धो 'जोशी’ति प्रसिद्धो बालकानामध्यापक:। वृद्धपदेन 'साम्प्रतमियं रीतिर्विरलीभवती’ति ध्वन्यते। चतुरर्थी चतुर्णामर्थानां समाहार:, धर्मार्थादीन् सर्वपुरुषार्थान् घटयतीत्यर्थ:॥ ४७॥

* परिक्रमा *

लोकानां स्कन्धै: उह्यमानेषु सिंहासनेषु स्थितानां भगवत्सरूपाणाम् राम-कृष्णादिसमानं रूपं येषाम् तेषाम्। उपह्वरेषु समीपेषु। बहूनां भक्तवणिजां पराक्रमप्रदर्शनाय भजनगानक्रमो यस्यां सा। अत्र हि भक्ता अतीव तारस्वरेण गायन्त: स्वपराक्रमं प्रदर्शयन्ति। अतीव संकुलतावशात् लोकै: दु:खेन उल्लङ्घयितुं शक्या नगरपरिक्रमामण्डली प्रतीक्ष्यताम्। प्रतीक्ष्यतामित्यनेन सन्ध्यासमये साङ्गानेरगोपुरसमीपे स्थितास्तदागमनं प्रतीक्षन्ते इति तत्स्थिति: सूचिता॥ ४८॥

* सन्ध्या (साँझी) *

क्वचित्कदलिपल्लवानां खण्डैर्नानाविधगृहोद्यानादिचित्राण्युत्कीर्यन्ते (केल की संस्या) घाटगोपुरे जायमाना 'तुलीकी संस्या’। व्यासानां गृहे गोपीनाथमन्दिरादिषु च जायमाना 'रङ्ग की सांझी’। द्वासप्ततियन्त्रै: क्वचिल्लोकानां विस्मयो विधीयते 'बहत्तर कलकी सांझी’। मूर्तिचयै: 'बांदरी के नासिक’ स्थाने जायमाना 'रामसिंह की सांझी’ 'चौडारास्तान्तर्जायमाना भट्टानां सांझी’ सूच्यते। सिंहेन विस्मय:, महाविशाल: 'देवादास का नाहर’ सूच्यते। इयं सन्ध्या हि, यदा वैदेशिकराज्यवशात् देशीयशिल्पानि देशे अल्पतामभजन्, तदा लोकेषु तदुत्साहप्रवर्तनाय आश्विनकृष्णे कौतुकरूपेण 'सन्ध्या’व्यपदेशात् देशीयशिल्पानां संक्षिप्ता प्रदर्शनीव चतुरै: प्रचारिता इति सूच्यते। वर्तमाना: ये विज्ञवरा: (साकूतमिदम्) तैरियं सन्ध्या निष्फला विदिता, परमुपर्युक्तरीत्या उपयुक्ता सेयं शिल्पचातुरी भवता अवधाने किमिति न नीयते? अपि त्ववश्यमवधाय उन्नतिं नेयेत्याशय:॥ ४९॥

प्राचीनजनोपात्त: षष्ठीमेलकदर्शनक्रमो वर्ण्यते-- प्रात: नरसिंहदर्शनं कृत्वा (यत: अष्टवादनात्पूर्वमेव तत्र दर्शनादिकं भवति), द्विप्रहरसमीपे 'शिलामयी’मातरं वीक्ष्य, मन: सफलं कुरु। तत: अवतीर्य, पुञ्जीभूता: लोका: यस्मिन्नीदृशे 'दलारामोपवने’ आम्बेरनगरप्रसिद्धानां गुञ्जीनाम् ('गूंजी पय:सारनिर्मिता: 'पेटक’ विशेषा:) कवलं भोजनं कुरु। स्पष्टीकृतं वृष्टिफलं येन तम्। (तत्र हि 'मावटा’ह्रदे यावज्जलमायाति तावती वृष्टि: परिज्ञायते)। सर्वमेलकेषु अतिशयेन महान्तम्॥ ५०॥

* दशहरा *

चञ्चन्त: पञ्चरङ्गा (वर्णा:) यासु एवंविधा: नवीना: पृथुला: राजपताका वहन्ती चतुष्पटी 'चौपड़’ रङ्गरुचिरा नटीव रोचते। नटी यथा नवरङ्गाणि वस्त्राणि धारयति तथा चतुष्पटी अपि महादीर्घा नवीनपताका धारयति (तद्दिने नवा राजपताका: (झंडा) स्थाप्यन्ते)। तोपध्वनिभिर्धीरं यथा स्यात्तथा दुर्गेषु राजपुत्रवीरा दुर्गां पूजयन्ति। मध्याह्ने दुर्गेषु भगवतीपूजा भवति, तदवसरे च दुर्गेभ्य: तोपध्वनयो भवन्ति। सायं च पूजापुष्पाणां विकिरा (प्रवर्षिणी) वाजिनां गजानां च पङ्क्तिर्भाति। तद्दिने अश्व-गजरथादीनां राज्ञा पूजा क्रियते। दिवि आकाशे प्रतिध्वनिता दुन्दुभय: दिवि स्वर्गे देवै: कृतेन रवेण दीर्घं यथा स्यात्तथा इदं घोषयन्ति यत्-- 'अद्य दशहरा दीव्यति शोभते’ देवा अपि जयपुरेन्द्रस्याभ्युदये संमिलिता भवन्तीति ध्वन्यते॥५१॥

राजसभा (दरबार)

सामन्तै: सहित: (जयनगरनरेश:) सर्वतोभद्राख्यहर्म्ये सभां विधाय, हय-कुञ्जरादीनां भूषणझणाकारै: अनिद्रे मुखरिते पूजोत्सवे याति। सुखे सुखकारके तस्मिन्नुत्सवे अधिकारिवर्गै: सह युञ्जान: संगच्छमान: तुरङ्गादीनर्चति। पुष्यरथ: शृङ्गारितो य: शोभायात्रायां याति न समरे। तस्य अन्तरे (पश्चात्), नभ:सम्बन्धि नभस्यम् तस्मिन्नवकाशे (गगनदेशे इत्यर्थ:) तोभध्वनौ भरति सति। तोभ: 'नभ तुभ’ हिंसायाम्॥ ५२॥

* शलकमेलकम् *

बालुकया पीवा पुष्ट:। तोपमण्डलस्य मध्ये युज्यमानाभ्यां दन्तिभ्यां वहनीयो य: 'इन्द्रविमान:’ (तन्नामको महत्तमो रथ:) तस्याग्रभागे। तोपबन्दूकादीनां नालकस्य ('नाली’) मुखात् उद्गता: निनादरूपा नदा: नालकाश्च ('नाले’) यस्मिन् तत्। महातोपानां मुखाद् घोरनादरूपा नदा: प्रादुर्भूता:, लघुनलिकास्त्राणां च मुखात् लघुनादरूपा नालका: समुद्गता इति यथायथं योज्यम्॥ ५३॥

* नगरे आगमनम् (सवारी)*

चत्वरं विस्तृतं प्राङ्गणम्। चतुष्कं 'चौक’ पदवाच्यम्। काश्चिञ्च चैत्यानाम् (पूज्यगृहाणाम्) चन्द्रशालानां च चयं समूहम् आसते अध्यासते, 'आस्’मात्रस्य उपसर्गसहकृतोर्थो विविक्षित:। विटङ्क: 'छज्जा’ प्रभृतिरुन्नतो देश:। वप्रं प्राकाराधार:। वातायनं वातागममार्ग: 'खिड़की’। गवाक्ष: 'झरोखा’ पदवाच्य:। मेलकं पश्यन्तीनां पुरबालानां नयनारविन्दमालयाऽङ्किता चिह्निता (नगरी)। निजस्वामिन: कण्ठे परिधानार्थं हस्तयोर्मङ्गलमाल्यं वहन्ती शृङ्गारयुक्ता काचिन्महिला उत्सवदिने यथा तदागमनं प्रतीक्षते एवमुत्सवसंभारैरलङ्कृता जयपुरनगरी हर्षविकसितनारीनेत्रकमलमालामाददती मानभूपस्यागमनं प्रतीक्षत इत्याशय:॥५४॥

अस्य मेलकस्यान्योपि यात्रोत्सव: (सवारी) चित्रचत्वरे '२८’ पद्ये विलोक्य:।

* शरत्पूर्णिमा *

(दरबार)

चन्द्रशाला 'चांदनी’। सर्वश्वेतवस्त्रधारणात् शुभ्रा मञ्जुला च आभा (कान्ति:) येषां ते। चूर्णीक्रियमाणो यो बहूनां चन्द्रमसां समूहस्तस्य पूर्णशोभाया: प्रमोदवाहिनी। श्रीमन्मानसिंहदेवस्य कीर्तिप्रकाशेन शरत्पूर्णिमा तथा प्रकाशते तथा ह्येषा चूर्णीकृतानामनेक-चन्द्रमसां पूर्णशोभाया वाहिनी भवेदित्याशय:॥ ५५॥

* दीपमालिका *

सुवासिनीभि: उत्सवनिमित्तं खचितानि (लिखितानि) विचित्राणि चित्रजालानि यस्यामेवंविधा सेयं गृहभूमिर्भाति। उत्तमा वन्दनमाला ('बंदनवार’)यस्यां सा द्वारपंक्तिर्भासते। बालकानाम् आमोदस्य आनन्दस्य वर्द्धिनी, सूतानि (उत्पादितानि) पुष्पजालानि यया ईदृशी पुष्पझरिका ('फूलझड़ी अग्निक्रीडनकविशेष:’) प्रकाशते। जना: चन्द्रशालां (उपरितनं गृहम्) अभिभूष्य कमलां उपासते (पूजयन्ति)। स्रीणां करैर्दत्ता, दीपमालादिनस्य दीर्घताकरी (दीपानां तथा प्रकाशो भवति यथा रात्रावपि दिनमिव प्रतीयते, अत एव दिनस्य दीर्घता), राजन्ती सौधमाला यया ईदृशी दीपानां पङ्क्ति: भासते॥५६॥

दर्शितं पित्तलादिपात्राणां निवेशस्य (स्थापनप्रकारस्य) नैपुणं येषु ईदृशेष्वापणेषु। सिंहदुर्गस्य 'नाहरगढस्य’ दीपकान्ति: सेयमिन्द्रादीनामपि किं नगरे दृश्यते ? अपि तु नास्तीत्यर्थ:। राजमार्गपाल्यां (राजमार्गपङ्क्त्याम्) भासिनी विद्युत: दीप्रदीपानामालिर्यस्यां सा, जयपुरनगरस्य नाहरगढदुर्गस्य च दीपालिर्दृश्यताम्॥ ५७॥

राज्ञ: शोभया दीप्तासु सुरङ्गहर्म्यमालासु, चञ्चन्ती काचावरणानां कान्तिर्येषु ईदृशानां दीपानां रुचि: कान्ति: भासते। राजप्रसादे काचाच्छादितदीपपङ्क्ति: शोभते इत्याशय:। राजमार्गादिषु काञ्चित् अपूर्वां कान्तिं आ-ईक्ष्य भानुकान्तयोप्युदासीना भवन्ति। मञ्जुनाथ त्वं सम्यगेव मन्यसे यत् इयं दीपावलीदीप्तिर्नास्ति किन्तु मानसिंहदेवस्य प्रतापपुञ्जस्य मञ्जुला भा (प्रभा) अस्ति। चत्वरो विस्तृतं प्राङ्गणम्। चतुष्कं 'चौक’ पदवाच्यम्॥५८॥

* राजसभा *

दीपशाखिन: ('झाड’) प्रसिद्धा: तेषां समूहैर्विजिता सूर्यस्यापि विभा यया सा, अतिप्रकाश-वतीत्यर्थ:। जलदवद् भासन्ते यानि वसनानि तैर्विभासिन:, अतिश्यामवस्त्रधारिण इति भाव:। दीपावल्यां सर्वै: श्यामान्येव वस्त्राणि धार्यन्ते। मोदोन्मदं यथा तथा आसते तिष्ठन्ति। अन्ये राजानो दीपावल्या राजन्ते मानभूमिपात्तु स्वयं दीपावली राजते। राज्ञां शोभाप्रदातुरप्ययं शोभादायक इति महातिशयो ध्वन्यते॥ ५९॥

सौभ्रात्रम् प्रशंसनीयं भ्रातृभावम्। मञ्जुमालिका: सुवर्णादिनिर्मितमालिका: धारयन्त:, शृङ्गारयुक्ता इत्यर्थ:। 'मालिका:’ इति विसर्गस्य पादान्तरभकारपरत्वाल्लोप:। कार्यालयभूमिषु जागृतस्य पूजाविधे: साधिका मसीपूजाऽपि यद्दिने मिलितास्ति। तद्दिन एव यवनाद्यधिष्ठितेष्वपि न्यायालयकार्यालयादिषु कर्मकाण्डविधिर्जागरूक इव दृश्यते इति सूच्यते॥ ६०॥

मकरसंक्रान्ति:

विमार्ग पश्य। सुखसंनाहं सुखोत्तेजनाम्। मुत् (हर्ष:) उन्मुद्र्यताम्। रमणीषु सुखपूर्णमुत्साहं वीक्ष्य हर्षो विकास्यतामित्याशय:। प्रतिगृहं दीयमानै: 'फैनी’ (गोधूमातिसूक्ष्म-चूर्णनिर्मित: पिष्टकविशेष: 'सूत्रिका’-) तिलमोदकादिभि: अधीनीकृते कुम्भकार-नापितादिगृहकार्यकरजने भद्रतां साधय। फेनिकादिप्रदानेन तान्वशीभूतान्कृत्वा तेषु व्यवहारे भद्रतां स्थापय। अप्रदाने तु ते न विनयं भजन्तीति भाव:। पतङ्गानाम् 'कनकौआ’ इत्यादि- नाम्नां दोरकोड्डायनीयानां क्रीडनकानां सुखम् आनन्दम्। ऊर्ध्वमुखं यथा स्यात्तथा भवनपृष्ठेषु धावतां बालकानामनिद्रताम् (उत्साहं) च पश्य। पतङ्गदर्शनार्थमुन्मुखा: धावन्तो बहवो नीचैर्निपतन्तीति घटनापि सूच्यते। श्रमं दूरीकृत्य पतङ्गोड्डायने पराक्रमं स्वीकुरु॥ ६१॥

* जयपुरप्रसिद्धा अन्ये उत्सवा: *

वरयात्रा (निकासी)

दुन्दुभिवाद्येन सहकृत: 'सहनायिका’वाद्यस्वर: श्रूयताम्, यद्वादक - मण्डली शकटस्था अग्रे चलति। 'हवाई’ गगने दूरं गत्वा सशब्दं चमत्कुर्वत्तारकाप्रका-शकोऽग्निक्रीडनकविशेष:। मध्यत: उभयतोबद्धराजपदातिश्रेण्या मध्ये प्रविश्य। वरयात्रिणामग्रतो निबद्धे मण्डले संमुखतो नृत्यन्ती गणिका दृश्यताम्। अहो समाजसंशोधनसभाया मध्ये बालविवाहं निन्दतां वरपक्षीयाणामेव सज्जनानां मध्ये वरवेषवाही असौ बालो वीक्ष्यताम्। ये सभायां बालविवाहं निन्दन्ति त एव मध्येराजमार्गं भेरीनादपुरस्सरं बालकवरस्य वैवाहिकयात्रां नयन्तीति बालपदस्याऽऽकूतम्। धनव्ययस्य इदं पात्रम् अपात्रं वेति विवेक नि:स्पृहा, भूरिधनमात्राया व्ययो यस्यां सा। सेयं विचारपुरस्सरं समालोचना दृग्गोचरीक्रियते कौटिल्य-भावेनेति 'समीक्ष्यतां’ पदेन सूच्यते॥ ६२॥

प्रथमप्रथमं विद्युत: (Electricity) प्रवर्तने अधिजयपुरं जायमानो विद्युत्प्रकाशोत्सव: (पौषस्यामामारभ्य, संवत् १९८३)

रामनिवासोद्यानहर्म्यम् (म्यूजियम), तत्समीपस्थं घण्टागृहम् एतदादि स्थानम्, विस्मता: समस्ता: सूरयो यस्माद् ईदृशमस्ति। मर्मरपाषाणनिर्मितस्य सप्तभूमस्य लोक-प्रसिद्धस्योद्यानहर्म्यस्य सर्वतो व्याप्तैर्विद्युद्दीपैरभूतपूर्वा शोभाऽभवदित्याशय:। त्रितलं त्रिपोलियाख्यगोपुरमपि विद्युता (करणेन) तम: विदूरयति तादृशमस्ति। आमूलचूडं विद्युद्भासितस्य तस्यापि अनुपमा सुषमाऽभवदित्यर्थ:। मानभूमीन्द्रं साक्षादिन्द्रमेव मत्वा मेघवाहनस्य इन्द्रस्यधीना एषा (विद्युत्) हृदयाऽवपूरि यथा स्यात्तथा (पूर्णहृदयेन) विद्योतते। तस्मादेव (तत एव) स्वामिन: (माननरेशरूपस्य निजस्वामिन इन्द्रस्य) सदनानाम् अञ्चलाऽऽगता प्रान्तोपस्थिता चञ्चलाऽपि सेयं स्वामिसेवाभयेन निजस्य चञ्चलत्वं त्यक्त्वा भूरि भाति। स्वामी अप्रसन्नो भवेदिति भयेन स्वाभाविकीं चञ्चलतां त्यक्त्वा सुस्थिरतया प्रकाशत इत्याशय:। क्षणप्रभाया: सुस्थिरं प्रकाशं वीक्ष्य सेयमुत्प्रेक्षा॥ ६३॥

* 'हेडा’ (भूरिभोजनम्) *

प्रवेशस्य द्वारे 'नाका’ इति प्रसिद्धे भोजनस्य पत्रं 'टिकट’ इति प्रसिद्धं देयम्। अथ पत्रदानोत्तरं भूरि भोज्यं पेयं च वस्तु यस्मिन्ननीदृशं पटनिर्मितं मण्डपम् 'कनातान्त:’ प्रविश्यतामित्यर्थ:। निरीक्षमाणा: भोज्यसामग्रीं सलालसं पश्यन्तो नीचा: (चाण्डालादय: पात्राद्वहिष्कृता:) जना यत्र तत्। भोज्यस्थाने संमार्जनीं दातुं जननिर्गमं प्रतीक्षमाणा: नापिता यस्मिन् तत्। रथ्याया: धूलिधोरणीषु (समूहेष्वित्याशय:)। हेडया हेलया (डलयोरभेद:) भोज्यमाना: जना यस्मिँस्तत्। येषां चण्डालादीनां गृहे आगमनमपि सदर्पं वयं निषिध्यामस्तेषां भोज्यनिरीक्षणम्, आवरणपटस्पर्शश्च, ये नापिता: स्पर्शेपि निषिद्धास्ते भोज्यखण्ड-संकुलामुच्छिष्टस्थानधूलिं केवलं संमार्जन्या इतस्तत: कुर्वन्ति, धूलिं चोड्डाययन्ती-त्यादिदुर्दशाभि: सुस्पष्टा निमन्त्रितानाम् अवहेला॥ ६४॥

केचित् उदस्य उत्क्षिप्य मोदकं मुखं (मुखे) आनयन्ति, केचित् तत् (मोदकम्) त्यक्त्वा जलं पिबन्ति। शिष्टतया नतनेत्रं यथा स्यात्तथा परिवेषयन्तीं वारयन्ति। भोजे संलग्रा: अन्ये केचत्तु तत् (परिवेषणादिकम्) न पश्यन्ति। चित्रे वामपङ्क्तौ यो जनोऽस्ति तत्कर्तृकं मञ्जु नेत्रयोजनं परिवेषयन्तीं प्रति नेत्रपरिचालनमपि ईक्ष्यताम्। अगरुसौरभेण सुवासि सुगन्धितम्॥ ६५॥

पूर्वस्मृति:

समुदूढ: धृत: सान्द्र: स्नेहरसो यै:। तानि रमितानि यानि हि निध्यानेन विचारणेन नवानीव (भूतवन्ति) वर्तमानकालेपि कौतुकमजनयन्। अतीतवृत्तभूतानि अतीतकालस्य कर्णश्रुतघटनासदृशान्यभूव-न्नित्याशय:॥ ६६॥